Εισαγωγή
Με τον όρο “αρθρίτιδα” ονομάζουμε την φλεγμονή μίας ή περισσότερων αρθρώσεων με κύρια συμπτώματα τον πόνο, το οίδημα και την δυσκαμψία-περιορισμό της κίνησης. Μπορεί να προσβληθεί οποιαδήποτε άρθρωση στο σώμα, αλλά είναι ιδιαίτερα συχνή στο γόνατο. Ως αποτέλεσμα, μπορεί να περιορίσει πολλές από τις δραστηριότητες, όπως το περπάτημα ,την Αθληση ή το ανέβασμα σε μια σκάλα. Πρόκειται για μια σοβαρή αναπηρία και σημαντική αιτία απώλειας χρόνου εργασίας για πολλούς ανθρώπους παγκοσμίως .
Οι πιο κοινές μορφές “αρθρίτιδας” είναι η εκφυλιστική οστεοαρθρίτιδα και η ρευματοειδής αρθρίτιδα. Ωστόσο, υπάρχουν περισσότεροι από 80 διαφορετικοί τύποι παθήσεων που μπορούν να προκαλέσουν αρθριτικές αλλοιώσεις. Τα τελευταία χρόνια, υπολογίζεται ότι περισσότερα από 50 εκατομμύρια άτομα διαγνώστηκαν με κάποια μορφή αρθρίτιδας στις Ηνωμένες Πολιτείες καθώς και το 35% των πολιτών της Ευρώπης.
Ανατομία
Το γόνατο είναι η μεγαλύτερη και ισχυρότερη άρθρωση στο ανθρώπινο σώμα. Αποτελείται από το κάτω άκρο του μηριαίου οστού (μηρός), το άνω άκρο της κνήμης και την επιγονατίδα. Οι επιφάνειες των οστών που έρχονται σε επαφή η μία με την άλλη καλύπτονται με τον αρθρικό χόνδρο, ένα λείο και ολισθηρό στρώμα, που προστατεύει τα οστά από την φθορά, επιτρέποντας παράλληλα την ανώδυνη κίνηση κατά την κάμψη και έκταση. Οι μηνίσκοι, δύο σφηνοειδείς σχηματισμοί από χόνδρο, δρουν ως “αμορτισέρ” μεταξύ του μηριαίου οστού και της κνήμης. Οι ελαστικές τους ιδιότητες ομαλοποιούν και προσδίδουν επιπλέον σταθερότητα στην άρθρωση.Τέλος, η άρθρωση του γόνατος περιβάλλεται από έναν λεπτό υμένα, τον αρθρικό θύλακο ο οποίος παράγει το αρθρικόυγρό που θρέφει και λιπαίνει τις αρθρικές επιφάνειες μειώνοντας τις δυνάμεις τριβής.
Οι κύριες μορφές αρθρίτιδας που προσβάλλουν το γόνατο είναι η εκφυλιστική οστεοαρθρίτιδα, η ρευματοειδής αρθρίτιδα και η Μετατραυματική αρθρίτιδα.
Οστεοαρθρίτιδα
Η οστεοαρθρίτιδα είναι η πιο κοινή μορφή αρθρίτιδας στο γόνατο. Πρόκειται για μια χρόνια, εκφυλιστικού τύπου, πάθηση που εμφανίζεται κυρίως σε άτομα άνω των 50 ετών. Στην οστεοαρθρίτιδα, ο χόνδρος των επιφανειών του γόνατος φθείρεται σταδιακά. Καθώς ο χόνδρος αποδομείται, τα οστά αρχίζουν να έρχονται σε μια επώδυνη επαφή μεταξύ τους. Η διαδικασία συνοδεύεται από σκλήρυνση των οστικών επιφανειών κάτω από τον χόνδρο, ανάπτυξη νέου οστού και χόνδρου στις παρυφές της άρθρωσης (οστεόφυτα) καθώς και από ίνωση του αρθρικού θυλάκου. Μπορεί να έχει ασύμμετρη κατανομή και συχνά εντοπίζεται σε ένα μόνο διαμέρισμα της άρθρωσης. Επιπλέον, εκτός από την φθορά στις δυνάμεις τριβής, πολλές φορές σχετίζεται και σε παθολογικά φορτία. Συχνά, δεν παρουσιάζει καμιά άλλη συστηματική εκδήλωση αλλά μπορεί να εκδηλωθούν –τοπικά- σημεία φλεγμονής.
Ρευματοειδής αρθρίτιδα
Η ρευματοειδής αρθρίτιδα είναι μια χρόνια φλεγμονώδης νόσος που προσβάλλει ταυτόχρονα πολλές αρθρώσεις στο ανθρώπινο σώμα συμπεριλαμβανομένου και του γόνατος. Εκδηλώνεται σαν συμμετρική πολυαρθρίτιδα, γεγονός που σημαίνει ότι προσβάλλει την ίδια άρθρωση αμφοτερόπλευρα. Στην ρευματοειδή αρθρίτιδα ο αρθρικός υμένας αρχίζει να φλεγμαίνει, διογκώνεται και οδηγεί σε πόνο και δυσκαμψία του γόνατος. Πρόκειται για μια αυτοάνοση πάθηση. Αυτό σημαίνει ότι το ανοσοποιητικό σύστημα μέσω της φλεγμονώδους αντίδρασης που προκαλεί, καταστρέφει τους φυσιολογικούς ιστούς (χόνδρο, συνδέσμους και οστό).
Μετατραυματική αρθρίτιδα
Αυτού του είδους η αρθρίτιδα αναπτύσσεται μετά από έναν τραυματισμό στο γόνατο. Για παράδειγμα, ένα κάταγμα που αφορά και την άρθρωση (ενδαρθρικό κάταγμα) μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτη βλάβη στον χόνδρο που καλύπτει τις αρθρικές επιφάνειες του γόνατος, και κατ’επέκταση να οδηγήσει σε χρόνιες αρθριτικές αλλοιώσεις. Επίσης, οι ρήξεις μηνίσκων και οι συνδεσμικές κακώσεις (π.χ. ρήξη προσθίου χιαστού συνδέσμου) μπορούν να προκαλέσουν αστάθεια και επιπλέον φθορά της άρθρωσης του γόνατος, η οποία σε βάθος χρόνου οδηγεί σε αρθριτικές αλλοιώσεις.
Συμπτώματα
Ο πόνος είναι το κύριο σύμπτωμα. Συνήθως είναι ήπιος αρχικά, αλλά επιδεινώνεται σταδιακά μέσα σε ένα διάστημα μηνών ή ετών. Ο πόνος στα αρχικά στάδια προκαλείται από καταπόνηση της άρθρωσης και υποχωρεί με την ανάπαυση, με τη πάροδο του χρόνου όμως αυτή η ύφεση δεν είναι πλήρης. Τέλος, στα προχωρημένα στάδια εμφανίζεται νυχτερινός πόνος.Η δυσκαμψία είναι ένα σύνηθες κλινικό εύρημα. Εμφανίζεται χαρακτηριστικά μετά από περιόδους ακινησίας, αλλά προοδευτικά γίνεται συνεχής και με την πάροδο του χρόνου επιδεινώνεται.Η διόγκωση (οίδημα) της άρθρωσης μπορεί να είναι διαλειμματική λόγω συλλογής υγρού στην άρθρωση (ύδραρθρος) ή συνεχής λόγω της πάχυνσης του θυλάκου και της ανάπτυξης οστεοφύτων.
Κλινική εξέταση
Μια ενδελεχή κλινική εξέταση κατά τη διάρκεια της οποίας θα ψάξει ο θεράποντας για:
- Οίδημα της άρθρωσης του γόνατος και ερύθημα (ερυθρότητα)
- Εντοπισμένη ευαισθησία στο γόνατο
- Περιορισμένο εύρος κίνησης της άρθρωσης
- Αστάθεια της άρθρωσης
- Αίσθημα κριγμού (τριξίματος) κατά την κίνηση του γόνατος
- Πόνος κατά την φόρτιση της άρθρωσης
- Χωλότητα κατά την παρατήρηση βάδισης του ασθενούς
- Σημάδια παλαιού τραυματισμού ή ουλών στην περιοχή του γόνατος
- Συμμετοχή περισσότερων αρθρώσεων (ένδειξη ρευματοειδούς αρθρίτιδας)
Απεικονιστικός έλεγχος
Ακτινογραφίες: Ο ακτινολογικός έλεγχος περιλαμβάνει και τα δύο γόνατα σε προσθιοπίσθιες και πλάγιες λήψεις. Ο έλεγχος γίνεται με τον ασθενή όρθιο ετσι ώστε να φορτίζει με το βάρος του τις αρθρώσεις του γόνατος.
Oι ακτινογραφίες αρχικά είναι σε θέση να μας δώσουν πληροφορίες για ασύμμετρη φόρτιση ή για πιθανές παραμορφώσεις (ραιβότητα, βλαισότητα). Στη συνέχεια ελέγχονται για στένωση του μεσάρθριου χώρου μεταξύ των οστών του μηρού και της κνήμης, σκλήρυνση του υποχόνδριου οστού και δημιουργία νέου οστού στις παρυφές της άρθρωσης (οστεόφυτα).
Άλλες εξετάσεις: Σε ειδικές περιπτώσεις, η Μαγνητική Τομογραφία, η Αξονική Τομογραφία και το σπινθηρογράφημα μπορούν να περιγράψουν με μεγαλύτερη ακρίβεια την κατάσταση του οστού και των μαλακών ιστών του γόνατος.
Εργαστηριακές εξετάσεις
Σε ορισμένες περιπτώσεις, και επί αμφιβολίας, ο Ορθοπαιδικός μπορεί να ζητήσει από τον ασθενή συγκεκριμένες εξετάσεις αίματος για να αποκλείσει κάποιες μορφές αρθρίτιδας (π.χ. ρευματοειδή αρθρίτιδα).
Αντιμετώπιση
Συντηρητική (μη Χειρουργική) Θεραπεία της οστεοαρθρίτιδας γόνατος
Τροποποίηση του τρόπου ζωής
Ορισμένες αλλαγές στην καθημερινή ζωή μπορεί να προστατεύσουν την άρθρωση του γόνατος και να επιβραδύνουν την εξέλιξη των αλλοιώσεων.
- Ελαχιστοποίηση των δραστηριοτήτων που επιδεινώνουν την κατάσταση, όπως το ανέβασμα σκάλας.
- Αλλαγή από δραστηριότητες υψηλών απαιτήσεων (τρέξιμο, τένις) σε δραστηριότητες που θέτουν το γόνατο σε μικρότερη καταπόνηση (κολύμβηση)
- Η απώλεια βάρους μπορεί να μειώσει τη καθημερινή καταπόνηση της άρθρωσης του γόνατος, βοηθώντας στην ύφεση των συμπτωμάτων του πόνου και της δυσκαμψίας.
Φυσικοθεραπεία
Κάποιες ασκήσεις μπορούν να βοηθήσουν στην αύξηση του εύρους κίνησης και της ευκαμψίας της άρθρωσης, καθώς και στην ενδυνάμωση των μυών που κινούν το γόνατο. Ο Ορθοπεδικός και ο φυσικοθεραπευτής μπορούν να αναπτύξουν ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα άσκησης που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τον τρόπο ζωής του εκάστοτε ασθενούς.
Βοηθητικές συσκευές
Η χρήση βακτηρίας (μπαστούνι), υποδημάτων με ένθετα που απορροφούν τους κραδασμούς και διαφόρων κηδεμόνων για το γόνατο μπορεί να είναι χρήσιμη. Πιο συγκεκριμένα, οι κηδεμόνες βοηθούν τον ασθενή προσδίδοντας σταθερότητα στην άρθρωση, ιδιαίτερα όταν οι αλλοιώσεις αφορούν τμήμα της άρθρωσης. Χρήση Επιγονατίδας διδει την εντύπωση σταθερότητας του γόνατος .
Φάρμακα (Φαρμακευτική Αγωγή)
Διάφοροι τύποι φαρμάκων μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη θεραπεία της οστεοαρθρίτιδας του γόνατος.
Τα μη οπιοειδή αναλγητικά και αντιφλεγμονώδη φάρμακα είναι συνήθως τα φάρμακα εκλογής για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της αρθρίτιδας. Πρόκειται για σκευάσματα που δεν χρειάζονται συνταγή αλλά όπως όλα τα φάρμακα μπορούν να προκαλέσουν παρενέργειες και να αλληλεπιδράσουν με άλλες φαρμακευτικές ουσίες.
Ένας άλλος τύπος παυσιπόνων είναι τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ). Μέσω της αντιφλεγμονώδους δράσης τους, ανακουφίζουν τον ασθενή από τον πόνο, επιτρέποντας την επιστροφή στις καθημερινές δραστηριότητες.
Τα κορτικοστεροειδή ( κορτιζόνη) είναι ισχυρές αντιφλεγμονώδεις ουσίες που εγχύονται ενδαρθρικά (εντός της άρθρωσης). Αυτές οι ενέσεις παρέχουν ανακούφιση στον ασθενή και ύφεση των συμπτωμάτων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο πόνος και το οίδημα μπορεί να επιδεινωθεί μετά την ένεση, ενώ υπάρχει το ενδεχόμενο μακροπρόθεσμης βλάβης της άρθρωσης ή λοίμωξης . Οι συχνές, επαναλαμβανόμενες ενδαρθρικές ενέσεις μπορούν να επιταχύνουν τις αλλοιώσεις αντί να τις μειώσουν.
Επιπλέον, πέραν της κορτιζόνης, η ενεσοθεραπεία μπορεί να συμπεριλάβει ουσίες μεγάλου ιξώδους (παχύρευστες) όπως ένεση υαλουρονικού οξέος, που είναι σε θέση να ανακουφίσει τον ασθενή ή ένεση έγχυση υαλουρονικού και χόνδρου. Μετά την έγχυση μπορεί να παρατηρηθεί μια τοπική αντίδραση με τοπικό οίδημα, πόνο και ερυθρότητα. Η έγχυση βλαστοκυττάρων έχει καλά αποτελέσματα σε πιο νεαρά άτομα που πάσχουν από οστεοαρθρίτιδα γόνατος. Άλλος ένας παράγοντας είναι έγχυση Ενεργοποιημένων Αιμοπεταλίων (PRPs) εντός των αρθρώσεων.
Χειρουργική Θεραπεία Οστεοαρθρίτιδας Γόνατος
Η εκτεταμένη αρθρική καταστροφή με αυξανόμενης έντασης πόνο που δεν υφίεται με συντηρητικά μέσα απαιτεί χειρουργική επέμβαση. Όπως με όλες τις χειρουργικές επεμβάσεις υπάρχουν κίνδυνοι και πιθανές επιπλοκές τις οποίες ο Ορθοπεδικός χειρουργός οφείλει να παραθέσει στον ασθενή. Σήμερα με τις νέες μεθόδους περιοχικής αναισθησίας που χρησιμοποιούμε και τις αντλίες έγχυσης αναισθητικού μετά το χειρουργείο κατά τα πρώτα εικοσιτετράωρα ο ασθενής που υποβάλλεται σε χειρουργική θεραπεία το χειρουργείο είναι ανωδυνο.
Υμενεκτομή
Ο θύλακος, ο οποίος περιβάλει την άρθρωση, φλεγμαίνει, ιδιαίτερα στην ρευματοειδή αρθρίτιδα. Θεραπευτικά, μπορεί να διενεργηθεί υμενεκτομή –ανοικτά ή αρθροσκοπικά- με αφαίρεση τυχόν οστεοχόνδρινων ελεύθερων σωματίων.
Ολική Αρθροπλαστική Γόνατος
Με την ολική αρθροπλαστική γόνατος οι εκφυλισμένες επιφάνειες του γόνατος αφαιρούνται και αντικαθίστανται με τεχνητά εμφυτεύματα (προθέσεις), από κράματα μετάλλου και ειδικών πλαστικών, για να αποκατασταθεί η φυσιολογική λειτουργία του γόνατος. Μερικές φορές η αρθροπλαστική γόνατος διευκολίνεται με πλοήγηση – γνωστή ως ρομποτική αρθροπλαστική γόνατος.
Μετεγχειρητική Αποκατάσταση / Ανάρρωση
Μετά από την οποιαδήποτε χειρουργική επέμβαση στο γόνατο, ακολουθεί μια περίοδος αποκατάστασης. Ο χρόνος αποθεραπείας και αποκατάστασης εξαρτάται από τον τύπο της χειρουργικής επέμβασης που εκτελείται. Ο Ορθοπαιδικός μπορεί να συστήσει στον ασθενή φυσικοθεραπεία για να ανακτήσει την δύναμη και το εύρος κίνησης της άρθρωσής του. Επιπλέον, ανάλογα με την επέμβαση μπορεί να χρειαστεί κηδεμόνας («επιγονατίδα»), βακτηρία (μπαστούνι) ή περιπατητήρας (το γνωστό «πι») για τις πρώτες ημέρες έτσι ώστε ο ασθενής να επιστρέψει σταδιακά και με τον λιγότερο δυνατό πόνο στις καθημερινές δραστηριότητές του.